رساله شمارهارتباط بين ابهام نقش و ميزان پرخاشگري در بازيكنان فوتبال ليگ برتر ايران

در اين سرآغاز:
بر خود لازم مي‌دارم از باب (لم‌يشكر المخلوق لم‌يشكر الخالق) مراتب تشكر و قدرداني خود را از اين بزرگواران بجا آورم.
از استاد راهنما و مشاور گراميم جناب آقاي دكتر سردار محمدي و دكتر محمد ملكي كه با وجود دغدغه‌ها و مشغله‌هاي فراوانشان مسئوليت راهنمايي اين پايان نامه را پذيرا شدند و با حسن خلق و فروتنی، از هیچ کمکی در این عرصه بر من دریغ ننمودند و زحمت راهنمایی این پايان‌نامه را بر عهده گرفتند.
نمی‌توانم معنایی بالاتر از تقدیر و تشکر بر زبانم جاری سازم و سپاس خود را در وصف استادان خویش آشکار نمایم، که هر چه گویم و سرایم ، کم گفته‌ام. از همه‌ي اساتيد بزرگوارم كه در طول تحصيل در دوران كارشناسي و كارشناسي ارشد در دانشگاه کردستان از محضرشان نكته‌هاي فراوان آموختم، كمال تشكر و قدرداني را دارم.
از مادر و برادران عزیزم که همواره در طول تحصیل متحمل زحماتم بودند و تکیه‌گاه من در مواجهه با مشکلات و وجودشان مایه دلگرمی من می‌باشد، سپاسگزارم.

از دوستان خوبم، آقاي كيوان محمدي، حسين قادري، دكتر فرشاد ارغواني و ساير دوستان كه در انجام اين تحقيق مرا ياري كردند.
فرهاد اله‌ويسي
مهرماه 1393

چكيده
پژوهش حاضر با هدف بررسي ارتباط بين ابهام نقش و ميزان پرخاشگري در بازيكنان فوتبال ليگ برتر ايران انجام شد. با استفاده از تحقيق توصیفی-همبستگی سه تيم (72 بازيكن)، از تيم‌هاي حاضر در ليگ برتر فوتبال، فصل 92-93 به صورت در دسترس، که حاضر به همکاری با محقق بودند، به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابهام نقش بازيكنان با استفاده از مقياس ادراك نقش بيوكامپ و همكاران اندازه‌گيري شد. براي ثبت ميزان پرخاشگري بازيكنان، فيلم بازي‌هاي تيم‌هاي انتخاب شده، در نیم‌فصل اول مشاهده و پرخاشگري آنها در چك‌ليستي محقق‌ساخته با الگو گرفتن از چك‌ليست پرخاشگري رابرتس و همكاران ثبت شد. براي تحليل داده‌ها از آزمون‌های ضريب همبستگي اسپیرمن و رگرسيون خطی استفاده شد. به طور كلي يافته‌ها نشان دادند بین ابهام نقش (ادراک نقش) هجومی و میزان پرخاشگری بازیکنان فوتبال ارتباط معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از رگرسیون نشان داد که ابعاد ابهام نقش (ادراک نقش) هجومی دارای توان پیش‌بین معناداری برای پرخاشگری بازیکنان فوتبال است. در مجموع مي‌توان نتيجه گرفت هر چه بازیکنان ادراک نقششان بیشتر باشد و از مسئولیت‌ها، جایگاه و نقش خود در تیم به خوبی آگاه باشند، میزان رفتارهای پرخاشگرانه‌ی آنها به همان نسبت کاهش خواهد یافت.
كليد واژه ‌ها: ابهام نقش، بازيكنان فوتبال، پرخاشگري، روش تركيبي، ليگ برتر ايران

فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول (مقدمه و كليات)………………………………………………………………………………………………1
1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………2
1-2- بيان مسأله…………………………………………………………………………………………………………….3
1-3- اهميت و ضرورت تحقيق………………………………………………………………………………………..5
1-4- اهداف تحقيق………………………………………………………………………………………………………..7
1-4-1- هدف كلي تحقيق…………………………………………………………………………………………7
1-4-2- اهداف اختصاصي تحقيق……………………………………………………………………………..7
1-5- فرضيه‌هاي تحقيق…………………………………………………………………………………………………7
1-6- محدوديت‌هاي تحقيق……………………………………………………………………………………………8
1-6-1- محدوديت‌هاي تحت كنترل………………………………………………………………………….8
1-6-2- محدوديت هاي خارج از كنترل…………………………………………………………………….8
1-7- تعريف واژه‌ها و اصطلاحات…………………………………………………………………………………….8
فصل دوم (مباني نظري و مرور پيشينه)…………………………………………………………………….11
2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..11
2-2- مباني نظري تحقيق………………………………………………………………………………………………….11
2-2- 1- ابهام نقش…………………………………………………………………………………………………11
2-2-2- مفهوم ابهام نقش در سازمان و ارتباط آن با پرخاشگری……………………………….14
2-2-3- مفهوم ابهام نقش در ورزش……………………………………………………………………….17
2-2-4- ابعاد ابهام نقش………………………………………………………………………………………..18
2-2-5- رابطه‌ي ابهام نقش با عملكرد ورزشي…………………………………………………………20
2-2-6- پرخاشگري………………………………………………………………………………………………21
2-2-7- نظريه‌هاي پرخاشگري………………………………………………………………………………24
2-2-8- رابطه‌ی پرخاشگری با عملکرد ورزشی………………………………………………………27
2-3- پيشينه تحقيق……………………………………………………………………………………………………..28
2-3-1- تحقيقات مربوط به ابهام نقش……………………………………………………………………28
2-3-2- تحقيقات مربوط به پرخاشگري…………………………………………………………………35
2-4- جمع‌بندي و نتيجه‌گيري ادبيات تحقيق…………………………………………………………………..37
فصل سوم (روش‌شناسي تحقيق) …………………………………………………………………………..39
3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………40
3-2- روش تحقيق………………………………………………………………………………………………………….40
3-3- جامعه‌‌ي آماري………………………………………………………………………………………………………40
3-4- نمونه آماري و روش نمونه‌گيري……………………………………………………………………………….40
3-5-متغيرهاي تحقيق……………………………………………………………………………………………………41
3-5-1- متغير پيش‌بين………………………………………………………………………………………….41
3-5-2- متغير ملاك……………………………………………………………………………………………..41
3-6- تعريف عملياتي متغيرهاي تحقيق…………………………………………………………………………..41
3-7- ابزار گردآوري اطلاعات………………………………………………………………………………………….42
3-7-1- پرسشنامه ويژگي‌هاي فردي بازيکنان………………………………………………………..42
3-7-2- مقیاس ادراک نقش………………………………………………………………………………….42
3-7-3- چك‌ليست پرخاشگري……………………………………………………………………………42
3-8- روايي ابزار تحقيق………………………………………………………………………………………………..43
3-9- پايايي پرسشنامه………………………………………………………………………………………………….43
3-10- نحوه‌ي گردآوري اطلاعات…………………………………………………………………………………….44
3-11- روش‌هاي آماري……………………………………………………………………………………………………45
فصل چهارم (يافته‌ها)……………………………………………………………………………………………46
4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………..47
4-2- بررسي توصيفي يافته‌هاي تحيق…………………………………………………………………………47
4-2-1- سن و تجربه بازی…………………………………………………………………………………….47
4-2-2- پست بازیکنان……………………………………………………………………………………….48
4-2-3- میزان پرخاشگری بازیکنان در پست‌های مختلف……………………………………..48
4-2-4- ميزان پرخاشگري بازيكنان در بازي‌هاي ميزبان و ميهمان………………………….49
4-2-5- آمار توصیفی مقياس ادراك نقش…………………………………………………………….49
4-3- بررسي طبيعي بودن توزيع داده‌ها………………………………………………………………………50
4-4- آزمون فرضيه‌هاي تحقيق…………………………………………………………………………………..51
4-4-1- فرضیه اول…………………………………………………………………………………………..51
4-4-2- فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………52
4-4-3- فرضیه سوم……………………………………………………………………………………….53
4-4-4- فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………..54
فصل پنجم (بحث و نتيجه‌گيري)…………………………………………………………………………..55
5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………56
5-2- خلاصه‌ي پژهش……………………………………………………………………………………………….56
5-3- بحث و نتيجه‌گيري…………………………………………………………………………………………..57
5-3-1- ابهام نقش و ميزان پرخاشگري……………………………………………………………57
5-3-2- پيش‌بيني پرخاشگري از طريق ابهام نقش…………………………………………..58
5-3-3- تفاوت ابهام نقش بازيكنان باتجربه و كم‌تجربه…………………………………….59
5-3-4- تفاوت پرخاشگري بازيكنان باتجربه و كم‌تجربه…………………………………..62
5-4- نتيجه‌گيري نهايي……………………………………………………………………………………………63
5-5- پیشنهادهای برگرفته از تحقيق……………………………………………………………………….64
5-6- پيشنهادات براي تحقيقات آينده……………………………………………………………………..65
منابع…………………………………………………………………………………………………………………66
منابع داخلی………………………………………………………………………………………………………………. 67
منابع خارجی……………………………………………………………………………………………………………… 69
پیوست‌ها…………………………………………………………………………………………………………..73
پیوست 1.: پرسشنامه اطلاعات و ویژگی‌های فردی بازیکنان………………………………………..74
پيوست 2 : مقياس ادراک نقش بیوکامپ و همکاران…………………………………………………….75
پیوست3: چک‌لیست ثبت پرخاشگری بازیکنان فوتبال……………………………………………..78
پیوست 4: خطاها و رفتارهاي ناشايست……………………………………………………………………..79

فهرست جداول
عنوان صفحه

جدول 3-1: پايايي ابعاد ادراك نقش هجومي و دفاعي………………………………………………………….44
جدول 4-1: توزیع سنی و تعداد سال‌های تجربه بازی………………………………………………………….47
جدول 4-2: تعداد بازیکنان در پست‌های فوتبال ……………………………………………………………….48
جدول 4-3: میزان پرخاشگری بازيکنان در پست‌های مختلف فوتبال………………………………….48
جدول 4-4: ميزان پرخاشگري بازيكنان در بازي‌هاي ميزبان و ميهمان…………………………………49
جدول 4-5: آمار توصیفی ابهام نقش و زیرمجموعه‌های آن………………………………………………….49
جدول 4-6: بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها…………………………………………………………………..50
جدول 4-7: ارتباط بین ابعاد ادراک نقش هجومی و پرخاشگری بازيكنان……………………………..51
جدول 4-8: ارتباط بین ابعاد ادراک نقش دفاعی و پرخاشگری بازيكنان………………………………51
جدول 4-9: نتایج رگرسیون خطی برای پیش‌بینی پرخاشگری از طریق ابعاد ابهام نقش هجومی و دفاعی…………………………………………………………………………………………………………………………….52
جدول 4-10: مقایسه‌ی میزان ادراک نقش هجومی و دفاعی بازیکنان کم‌تجربه و با‌تجربه……..53
جدول 4-11: مقایسه‌ی میزان پرخاشگری بازیکنان کم‌تجربه و با‌تجربه………………………………..54

فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 2-1: مدل نظری از رابطه‌ی میان ابهام نقش، استرس، فرسودگی و رفتارهای انحرافی……….16
شکل 2-2: انواع پرخاشگری در ورزش…………………………………………………………………………………24

فصل اول
مقدمه و كليات

1-1- مقدمه
ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی، در جوامع مدرن امروز جایگاه خاصی در مطالعات اندیشمندان علوم مختلف پیدا کرده است. ابعاد گوناگون این پدیده، آن را از یک امر رقابت‌انگيز صرف خارج ساخته و دامنه آن را به اغلب موضوعات اجتماعی مرتبط کرده است. در میان رشته‌های مختلف ورزشی، رشته فوتبال به لحاظ برخورداری از جذابیت‌ها و هیجانات زیاد توجه آحاد افکار عمومی جوامع را به خود معطوف ساخته و جنبه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی مترتب بر فوتبال، آن را به عنوان یک صنعت مطرح کرده است (حاج‌بیگی، 1385).
امروزه استفاده از علم روانشناسی در ورزش توسط تیم‌ها یک ضرورت به ‌شمار می‌رود. در واقع مربی برای انتخاب یک بازیکن جوان همان‌گونه که به توان و شرایط فیزیکی، تجربی و غيره می‌نگرد، به همان نسبت نیز می‌بایست به آمادگی ذهنی و روانی وی توجه کند. اطمینان از آمادگی ذهنی بازیکنان در تمرین و مسابقات و استفاده از حداکثر توان روانی آنان همانند توان جسمانی و توان تاکتیکی برای مربیان و تیم از اهمیت بالايی برخوردار است (حجت‌پور، 1390). بدون شک موفقيت و پيروزي در ورزش قهرماني امروز، خواهان انتظارات بالاتري از آنچه پيش‌تر وجود داشته است، مي‌باشد. لذا رفع اين توقعات و نيازهاي خاص، متخصصان ورزشي را بر آن داشته تا بيشتر به جنبه‌هاي وجودي ورزشکاران توجه کرده و در جهت ارتقاء و افزايش مهارت‌هاي آنها كوشش نمايند (سلحشوري، 1390).
فوتبال نیز همانند سایر رشته‌های ورزشی به سطح بالایی از تمرکز، توجه، دقت، آمادگی روانی و غيره نیازمند است. یک مسابقه فوتبال 90 دقیقه است، ولی ذهن بازیکنان و مربیان را گاهی چندین هزار دقیقه به خود مشغول نگه داشته و سایر فعالیت‌ها و حوزه‌های زندگی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و شکست یا پیروزی، تصمیمات و اشتباهات داوری، اخراج، حذف تیمی، از دست دادن پنالتی، سقوط به دسته پايين‌تر و غيره می‌تواند روزها و حتی هفته‌ها و بلکه سال‌های سال فکر، ذهن و روان بازيكنان را به خود مشغول سازد و اینجاست که نقش سازنده روانشناسی در فوتبال خود را بیش از پیش جلوه‌گر می‌سازد (حجت‌پور، 1390).
يك تيم فوتبال براي اينكه بتواند در يك دوره‌ي زماني نسبتاً بلند (به اندازه‌ي يك فصل فوتبال) و حتي بيشتر كارآيي خود را حفظ كند، بايد عوامل رواني را كه بر ذهن و روان بازيكنانش تأثير مي‌گذارند را مورد توجه قرار دهد. بنابراين، توجه به عوامل رواني باعث مي‌شود تا عملكرد و كارآيي بازيكنان بهبود يافته و اثرات منفي كه ممكن است برخي عوامل بر عملكرد ورزشكاران داشته باشند، را به حداقل رساند.
در مطالعه‌ي حاضر از ميان متغيرهاي مرتبط با عملكرد ورزشكاران، متغيرهاي ابهام نقش و پرخاشگري كه مي‌تواند تأثير منفي بر عملكرد داشته باشد، مورد بررسي قرار خواهند گرفت. ابهام نقش به طور مستقل پیش‌بینی‌کننده‌ي کارآیی و مؤثر بودن عملکرد فرد است (Beuchamp و همكاران، 2002) و عملکرد ورزشكار را به صورت منفی تحت تأثیر قرار می‌دهد (ابوالقاسمي و همكاران، 1385). از طرفي پرخاشگري و رفتار منفي‌گرايانه موجب مي‌شود كه ورزشكاران هميشه در حالت تدافعي قرار گيرند، كه اين امر به نوبه‌ي خود مانع رشد و شكوفايي ظرفيت‌ها و توانايي‌هاي آنها مي‌شود و ممكن است تأثير منفي بر عملكرد ورزشكاران داشته باشد (طلايي، 1391).
در تحقيق حاضر سعي بر آن است كه ارتباط بين متغيرهاي ابهام نقش و پرخاشگري در بازيكنان ليگ برتر فوتبال ايران شناسايي و پيامدهاي ناخوشايند این متغیرها بر عملكرد بازيكنان، مورد بررسي قرار داده شود.
1-2- بيان مسأله
هدف تمام تيم‌هاي ورزشي به حداكثر رساندن توان جسماني و رواني بازيكنان و حذف عوامل مخلي است كه ممكن است عملكرد ورزشي را به صورت منفي تحت تأثير قرار دهد. فوتبال نیز مانند دیگر فعالیت‌های انسانی با مفاهیم روانشناسی از جمله اضطراب، هیجان، فشار روانی، پرخاشگري و غيره گره خورده است، كه هر كدام از اين متغيرها مي‌توانند بر عملکرد ورزشکاران تأثيرگذار باشند. از جمله متغیرهایی که نقش تعیین‌کننده‌اي در ورزش‌های تیمی، به ویژه فوتبال دارند، ابهام نقش و پرخاشگری است.
نقش‌های فردی در محیط تیم‌ها بسیار بااهمیت است و این نقش‌ها هستند که با قرار گرفتن در کنار یکدیگر باعث موفقیت تیم‌ها می‌شوند. بنابراین، مهم است که بدانیم آیا بازیکنان این نقش‌ها را پذیرفته‌اند یا نه و اینکه آیا از نقش خود رضایت دارند یا ناراضی‌اند (بهلكه و همكاران، 1392). درک و فهم مسئولیت های نقش فردی به عنوان یکی از مهمترین متغیرهای تیمی در ورزش تعریف شده است (Eys و همكاران، 2005). عدم شناخت در مورد این مسئولیت‌ها و انتظارات مربوط به یک موقعیت خاص به عنوان ابهام نقش معرفي شده است (Kahn و همكاران، 1964). در واقع ابهام نقش زمانی پدید مي‌آید که روشن نباشد نقش فرد چیست، از جمله هنگامی که به روشنی معلوم نباشد که هدف از یک شغل معین یا پست بازی در ورزش چیست یا حدود مسئولیت‌های آن کدام است (درودیان و همکاران، 2013). تجربه‌‌ي ابهام نقش می‌تواند به واکنش‌های متناقض، احساس تنش، کاهش اعتماد به نفس، استرس و نارضایتی در فرد منجر شود (Kahn و همكاران، 1964). همچنين ابهام نقش با افزايش اضطراب جسمي و شناختي (Beuchamp و همكاران، 2003) و كاهش اثربخشي نقش (Beuchamp و همكاران، 2002) همراه است و مي‌تواند تأثير منفي بر عملكرد داشته باشد (ابوالقاسمي و همكاران، 1385).
فوتبال به عنوان یک بازی تیمی نیازمند هماهنگی افراد است. هر بازيكن در تيم مسئولیتی بر عهده دارد و باید مسئولیت خود را در فضایی مملوء از تماشاگر به بهترین نحو انجام دهد و اشتباه کوچکی می‌تواند لطمات جبران ناپذیری را به تیم وارد نماید. بنابراين عدم شناخت بازيكنان با نقش خود در شرايط مختلف، باعث مي‌شود كه آنها وظيفه‌ي خود را ندانند. نامشخص بودن وظيفه، به نوبه‌ي خود عامل ناهماهنگي و احتمالاً صحيح انجام نشدن فعاليت‌هاي تيمي خواهد بود. عدم آشنايي كافي با نقش ساير هم‌تيمي‌ها و اختلاف بازيكنان با يكديگر به دليل تداخل كارها و ناراحتي‌هاي حاصل از آن، پيامدهاي ديگر چنين وضعي خواهد بود (رجب‌زاده، 1385).
تحقيقات متعدد انجام شده در ادبیات سازمانی بیانگر اين است كه ابهام نقش به عنوان یک عامل استرس‌آور در محيط‌هاي مختلف براي افراد در سطح رفتاري، رواني و فيزيولوژيكي پيامدهاي محسوس و قابل توجهي را به بار مي‌آورد كه به نوعي زمينه را براي تضعيف كارآيي و اثربخشي افراد فراهم مي‌آورد. يكي از اين پيامدها، رفتارهاي انحرافي و پرخاشگرانه است. بر طبق ادبیات سازمانی و بر اساس مدل استرس-عدم‌تعادل-جبران مي‌توان گفت كه استرس با ايجاد حالات هيجاني منفي نسبت به خود و وظايف كاري، با برهم زدن تعادل هيجاني، رفتاري و شناختي افراد، آنها را به سمت رفتارهاي غيراخلاقي و انحرافي مثل پرخاشگري سوق مي‌دهد (گل‌پرور، 1390). به علاوه پژوهش‌های انجام شده در محیط‌های کار به کرات نشان داده‌اند که ابهام نقش به عنوان یکی از ابعاد استرس دارای توان پیش‌بین معناداری برای خشم و پرخاشگری است (ادیبی و همکاران، 1391). پرخاشگري ناظر بر رفتاري است كه با نيت صدمه زدن به شخص ديگر انجام مي‌شود و متضمن بي‌توجهي محض به سلامت ديگران و احتمالاً خود است. پيامدهاي پرخاشگري ممكن است فيزيكي يا روان‌شناختي باشد (Coackly، 1988). در واقع، پرخاشگري موجب استفاده‌ي نامطلوب از انرژي رواني، مانع رسيدن به پيروزي و تجربه‌ي نشاط از ورزش مي‌شود و ممكن است با ايجاد خشم و برانگيختگي، مانع تمركز بازيكن شود و عملكرد را كاهش دهد (طلايي، 1391). به موازات حركت و پيشرفت فوتبال در ايران، در سال‌هاي اخير خشونت و پرخاشگري در مسابقات شيوع يافته و به حوادث تلخ و تأسف‌باري چه در عرصه ملي و چه در عرصه بين المللي تبديل شده است. اين موضوع نگراني‌هاي فراواني را براي دست‌اندركاران و علاقه‌مندان فوتبال به وجود آورده است (رمضاني‌نژاد و همكاران، 1388). اگر چه ما نمی‌توانیم طبیعت مسابقه را تغییر دهیم، با این حال تدابیر مطمئنی وجود دارد که به‌ وسيله‌ي آنها می‌توانیم عواملی را که باعث پرخاشگری می‌گردد، کاهش دهیم.
بنابراين، عدم آموزش و آشنايي كافي بازيكنان با نقش خود و ساير هم‌تيمي‌ها و عدم ايفاي صحيح نقش خود در زمين بازي، علاوه بر اينكه باعث از بین رفتن انسجام و افت عملكرد تيمي مي‌شود، مي‌تواند آسيب‌هاي رواني براي خود ورزشكار به همراه داشته باشد،كه ممكن است يكي از اين اثرات و پيامدهاي منفي بروز رفتارهاي غيراخلاقي و پرخاشگرانه در بازيكنان فوتبال باشد. با توجه به رابطه‌ي ابهام نقش و پرخاشگري با عملكرد ورزشي، به نظر مي‌رسد كه ابهام نقش با پرخاشگري هم رابطه داشته باشد. لذا پژوهش حاضر به دنبال يافتن اين پرسش است كه آيا ابهام نقش با ميزان پرخاشگري بازيكنان فوتبال رابطه‌اي دارد يا خير؟
1-3- اهميت و ضرورت تحقيق
توجه به متغيرهاي مرتبط با عملكرد ورزشكاران مي‌تواند نتايج سودمندي را در پي داشته باشد. ابهام نقش به عنوان یک عامل تأثیرگذار بر عملکرد و کارآیی تیمی در نظر گرفته شده است (Eys و همكاران، 2005) و نشان داده شده که با سلامت روانی اعضای تیم از جمله رضایت ورزشی و اضطراب (Beuchamp و همكاران، 2003) مرتبط است. نتايج پژوهش‌هاي مختلف (Eys و همكاران، 2001)، (Beuchamp و همکاران، 2005، 2003)، (ابوالقاسمي و همكاران، 1385)، تأثير منفي ابهام نقش و پيامدهاي زيانبار آن را بر عملكرد ورزشي تأييد كرده‌اند. همچنين در مطالعات پيشين رابطه‌ي ابهام نقش با متغيرهايي مثل رضايت ورزشي (دروديان و همكاران، 2013)، انسجام تيمي (بهلكه و همكاران، 2013) و غيره مورد بررسي قرار گرفته است و پيامدهاي منفي ابهام نقش در رابطه با هر يك از اين حوزه‌ها مشخص شده است، كه اين امر نيازمند بررسي‌هاي بيشتر جهت شناسايي اثرات منفي آن است.
از طرفي پرخاشگري با ايجاد خشم و برانگيختگي، مانع تمركز بازيكن مي‌شود (طلايي، 1391) و افزايش آن مي‌تواند بر عملكرد ورزشكاران در ميدان‌هاي حساس و سطح اول ورزش دنيا تأثيرگذار باشد (ملكي، 1391)، كه اين امر در مطالعات واعظ‌موسوي (1390) و McCarthy)، 1978) هم به چشم مي‌خورد. با توجه به روند حرفه‌اي شدن فوتبال در كشور، رفتارهاي پرخاشگرانه‌ي بازيكنان فوتبال در مستطيل سبز رو به گسترش است و شاهد زد و خوردها، توهين‌ها، ناسزاها و خيلي رفتارهاي جنجالي ديگر از سوي بازيكنان و مربيان فوتبال هستيم و گاهي اوقات صحنه‌هاي زيباي رقابت‌هاي فوتبال توسط بازيكنان به زشتی می‌گراید و با خشونت و پرخاشگری آلوده می‌شود. اين موضوع در چند سال اخير مورد توجه محققان قرار گرفته است. به همين جهت شناسايي عوامل بروز و شيوه‌هاي جلوگيري از آنها امري ضروري است. از طرفي با اينكه تيم‌هاي باشگاهي با عنوان باشگاه فرهنگي- ورزشي فعاليت مي‌كنند، اما تاكنون در مورد نحوه‌ي رفتار ورزشكاران و طرفدارانشان در ورزشگاه‌ها بررسي جدي صورت نگرفته است. همچنين در ليگ برتر فوتبال ايران آمارهاي دقيق و مشخصي در خصوص دامنه‌ي گسترش معضل پرخاشگري به طور رسمي‌گزارش نشده و اغلب اطلاعات خبري و بدون پشتوانه پژوهشي است (رمضاني‌نژاد و همكاران، 1388). هر چند پژوهش‌های زیادی در رفتارهای پرخاشگرانه در ورزش تلاش کرده‌اند تا فرآیندهای اساسی چنین رفتار غیراخلاقی را درک کنند، اما همچنان به تحقیقات بیشتر در مورد دلايل ايجاد پرخاشگري و عواملي كه بر بروز آن دامن مي‌زنند، نیاز هست.
همچنین علی‌رغم تحقیقاتی که به طور وسیع ابهام نقش و ارتباط آن را در شرایط مختلف کاری مورد توجه قرار داده اند، مطالعات اندکی ابهام نقش را در گروه‌های وابسته به هم بررسی کرده‌اند (Beuchamp و همكاران، 2002).
با توجه به اهميت اين مسأله و پيامدهاي رواني و رفتاري مهمي كه متغيرهاي ابهام نقش و پرخاشگري بر روند موفقيت‌آميز تيم‌هاي ورزشي و عملكرد ورزشكاران مي‌گذارند، همچنين با توجه به پيشنهادات تحقيقات پيشين در مورد بررسي ارتباط ابهام نقش با متغير پرخاشگري (Bebetos و همكاران، 2007)، لزوم انجام تحقيقات بيشتري در اين زمينه احساس مي‌شود. همچنين هر گونه تلاشي كه در راستاي شناسايي اثرات رواني و رفتاري اين متغيرها در ارتباط با هم و ارائه راهكارهايي جهت بهبود عملكرد تيمي انجام گيرد، ارزشمند مي‌باشد. در نهايت، نتايج حاصل از اين تحقيق به تيم‌هاي ورزشي كمك خواهد كرد تا با تفهيم بهتر نقش هر يك از بازيكنان و كاهش ابهام نقش آنها، از مشكلات بعدي، مانند بروز پرخاشگري، كه ممكن است عملكرد تيمي را تحت تأثير قرار دهد، جلوگيري كنند.
1-4- اهداف تحقيق
1-4-1- هدف كلي
شناسايي ارتباط بين ابهام نقش (ادراک نقش) و ميزان پرخاشگري در بازيكنان فوتبال ليگ برتر ايران در نیم‌فصل اول است.
1-4-2- اهداف اختصاصي
1- شناسايي رابطه‌ي بين ابهام نقش و ابعاد آن با ميزان پرخاشگري در بازيكنان فوتبال ليگ برتر در نیم‌فصل اول
2- پيش‌بيني پرخاشگري از طريق ابهام نقش و ابعاد آن در بازيكنان فوتبال ليگ برتر در نیم‌فصل اول
3- بررسی تفاوت ابهام نقش در بازیکنان باتجربه و کم‌تجربه لیگ برتر در نیم‌فصل اول
4- بررسی تفاوت میزان پرخاشگری در بازیکنان باتجربه و کم‌تجربه لیگ برتر در نیم‌فصل اول
1-5- فرضيه‌هاي تحقيق
1- بين ابعاد ابهام نقش (ادراک نقش) و ميزان پرخاشگري بازيكنان فوتبال ليگ برتر در نیم‌فصل اول رابطه‌‌ي معناداري وجود دارد.
2- ابعاد ابهام نقش (ادراک نقش) پيش‌بيني كننده‌ي خوبي براي پرخاشگري بازيكنان فوتبال ليگ برتر در نیم‌فصل اول است.
3- بین ابهام نقش (ادراک نقش) بازیکنان باتجربه و کم‌تجربه لیگ برتر فوتبال در نیم‌فصل اول تفاوت معناداری وجود دارد.
4- بین پرخاشگری بازیکنان باتجربه و کم‌تجربه لیگ برتر فوتبال در نیم‌فصل اول تفاوت معناداری وجود دارد.
1-6- محدوديت‌هاي تحقيق
در انجام هر نوع تحقيقي ممكن است محدوديت‌هايي در مسير جمع‌آوري اطلاعات و كسب نتايج مطلوب ايجاد شود، كه اين موانع گاه تحت كنترل محقق بوده و گاه از كنترل محقق خارج است. در اين بخش سعي بر آن است كه این عوامل را حد الامکان پیش‌بینی، شناسایی و تمام احتیاط‌های لازم را به منظور کاهش آنها به کار بريم.
1-6-1- محدوديت‌هاي تحت كنترل
1- به دليل در دسترس نبودن بيشتر تيم‌ها (مثل مسافت زياد و دور بودن شهرها و غیره) جامعه‌ي تحقيق به سه تيم از تيم‌هاي ليگ برتر فوتبال ايران كه در ليگ سيزدهم، حضور داشتند، محدود شد.
2- به دليل طولاني شدن نيم‌فصل دوم ليگ برتر فوتبال و حاضر نشدن فيلم بازي‌ها، همچنين زمان‌بر بودن تجزيه و تحليل آنها، فقط بازي‌هاي نيم‌فصل اول انتخاب شدند. بنابراین بازي‌هاي تيم‌هاي انتخاب شده، در نيم‌فصل اول مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.
1-6-2- محدوديت‌هاي خارج از كنترل
1- عدم همكاري بعضي تيم‌ها با محقق در پاسخ دادن به پرسشنامه و در اختيار قرار ندادن فيلم بازي‌ها
2- نبود کار مشابه در اين زمينه در تيم‌هاي ورزشي
3- ممكن است برخي ملاحظات (مانند بی انگیزگی و بی‌حوصله‌گی) در پاسخگويي بازيكنان فوتبال به پرسشنامه مؤثر باشد، كه از كنترل محقق خارج است.
1-7- تعريف واژه‌ها و اصطلاحات تحقيق
در اين بخش تعدادي از اصطلاحات و واژه‌هاي فني و تخصصي مربوط به عنوان و موضوع پژوهش ارائه شده و براي هر يك مختصراً از منابع اصلي و معتبر، تعريفي آورده مي‌شود.
ابهام نقش: به عنوان فقدان وضوح اطلاعات درباره‌ي انتظارات مرتبط با موقعیت یک شخص تعریف شده است (Kahn و همكاران، 1964).
ابهام نقش به عنوان يك ساختار چندسطحي در زمينه‌هاي دفاعي و هجومي (Beuchamp و همكاران، 2002) دارای 4 بعد است:
1- ابهام در حوزه‌ي مسئوليت‌ها (كه به عدم درک اطلاعات روشن در مورد گستره‌ي وظایف و مسئوليت‌هاي يك شخص اشاره دارد). 2- ابهام نقش مرتبط با رفتار (به عدم درک اطلاعات روشن در مورد رفتارهای مرتبط با نقش اشاره دارد). 3- ارزيابي ابهام نقش (به عدم درک اطلاعات روشن در مورد اینکه چگونه فرد مسئولیت‌های مرتبط با نقش‌اش ارزیابی می‌شود، اشاره می‌کند). 4- پيامدهاي ابهام نقش (به عدم درک اطلاعات روشن در مورد پیامدهای شکست و ناکامی در انجام دادن مسئولیت‌های نقش فرد اشاره می‌کند).
پرخاشگري: پرخاشگري ناظر به رفتاري است كه با نيت تخريب اموال يا صدمه زدن به شخص ديگر انجام مي‌شود و متضمن بي‌توجهي محض به سلامت ديگران و احتمالاً خود است. پيامدهاي پرخاشگري ممكن است فيزيكي يا روان‌شناختي باشد (Coackly، 1988). همچنین پرخاشگري واكنشي غريزي به ناكامي است، که عمدتاً از طريق برخورد بدني تجلي مي‌يابد (Argyle، 1993).
پرخاشگری ورزشی یک مفهوم چند‌وجهی است. به عنوان مثال، مهم است که بین پرخاشگری فیزیکی و کلامی تمایز قائل شویم. پرخاشگری فیزیکی هنگامی رخ می‌دهد که یک بازیکن فوتبال به عمد به دنبال صدمه یا آسیب زدن بدنی به شخص دیگری باشد (به عنوان مثال، عمداً به حریف پشت پا زدن). در واقع در پرخاشگری فیزیکی بازیکن یک عمل یا نیروی فیزیکی را برای آسیب زدن به شخص دیگر به کار می‌برد. نوعی دیگر از پرخاشگری هنگامی رخ می‌دهد که ورزشکار با روش کلامی (به عنوان مثال، تهدید و سخنان توهین‌آمیز در فوتبال) در تلاش برای برهم زدن روان و اعصاب طرف مقابل است (Lindroth، 1986).
بازيكن فوتبال: بازیکنانی که در فوتبال سازمان یافته مشارکت می‌کنند یا آماتور هستند و یا حرفه‌ای. یک بازیکن حرفه‌ای بازیکنی است که فوتبال را به عنوان حرفه و شغل اصلي خود انتخاب كرده و دارای قرارداد کتبی با یک باشگاه بوده و به وی مبالغ بیشتری بابت فعالیت‌های فوتبالی‌اش نسبت به هزینه‌هایی که به طور مؤثری تقبل می‌کند، پرداخت می‌شود. سایر بازیکنان صرف‌نظر از وجود یا عدم قرارداد به عنوان بازیکن آماتور در نظر گرفته می‌شوند (برگرفته از آئین نامه نقل و انتقال بازیکنان فوتبال ليگ برتر، ماده 2، تعيين وضعيت بازيكنان، 1392).
ليگ برتر: لیگ برتر فوتبال ایران بالاترین سطح مسابقات باشگاهی فوتبال ایران است. در حال حاضر این مسابقات به صورت ۱۶ تیمی برگزار می‌شود، كه سیزدهمین دوره‌ي اين مسابقات در سال 93-1392 با نام جام خليج فارس برگزار شد. بازي‌هاي اين ليگ به‌صورت رفت و برگشت انجام مي‌شود و هر تيم در طول فصل 30 بازي انجام خواهد داد.
بازیکن باتجربه و کم‌تجربه: معمولاً تيم‌هاي فوتبال را مي‌توان بر اساس تفاوت‌هاي سني و تعداد سال‌هاي تجربه بازي بازيكنان، به دو گروه بازيكنان باتجربه و جوان (كم‌تجربه) تقسيم كرد. بازیکن باتجربه، بازیکنی است كه تعداد سال‌های بیشتری در لیگ برتر حضور داشته است. منظور از بازيكن كم‌تجربه، بازیکنی است که تعداد سال‌های کمتری را در سطح حرفه‌ای فوتبال ایران تجربه کرده است.
فصل دوم
مباني نظري و مرور پيشينه

2-1- مقدمه
فصل حاضر در برگيرنده‌ي تحقيقات و بررسي‌هاي مرتبط با موضوع تحقيق است كه بيان آنها زمينه را براي طراحي مسأله‌ها و فرضيه‌هاي پيشنهادي آماده مي‌كند. به طور كلي مي‌توان گفت كه اين بخش شامل نقد و بررسي دانش و اطلاعات موجود درباره‌ي موضوع تحقيق مورد نظر است، كه مشتمل بر دو بخش مباني نظري و پيشينه‌ي تحقيق است.
2-2- مباني نظري تحقيق
در اين بخش کلیه‌ي مطالب مربوط به مبانی نظری و تئوری موضوع تحقیق، تعاریف و مفاهیم و غیره ارائه مي‌شود.
2-2-1- ابهام نقش
نقش‌های فردی در محیط تیم‌ها بسیار با اهمیت است و این نقش‌ها هستندکه با قرارگرفتن در کنار یکدیگر باعث موفقیت تیم‌ها می‌شوند. بنابراین مهم است که بدانیم آیا بازیکنان این نقش‌ها را پذیرفته‌اند یا نه و اینکه آیا از نقش خود رضایت دارند یا ناراضی‌اند. رضايت ورزشكار به عنوان عاملی تعیین‌کننده در نتایج اکتسابی تیم‌هاست و رضايت وي از حضور در كنار تيم اهميت بسيار زيادي دارد (بهلكه و همكاران، 2013).
تعاریف متعددی از ابهام نقش در حوزه‌های مختلف ارائه شده است، که در این بخش به آنها اشاره مي‌شود. در حوزه‌های سازمانی و صنعتی، ابهام نقش به عنوان فقدان وضوح اطلاعات درباره‌ي انتظارات مرتبط با موقعیت یک شخص تعریف شده است (Kahn و همكاران، 1964). در حوزه‌های علوم اجتماعی و انسانی و در تعريفي ساده‌تر از ابهام نقش مي‌توان گفت، زماني كه افراد نسبت به وظايف و مسئوليت‌هاي خود دچار ترديد و ابهام و نوعي سردرگمي مي‌شوند و به دليل آموزش‌هاي متفاوت اختلاف‌‌نظر پيدا مي‌كنند، ابهام نقش پديد مي‌آيد. عدم اطلاع و ترديد در مورد وظايف نقش خود- به ويژه در مواردي كه فرد به تازگي نقش را در يك گروه جديد پذيرفته است– بسيار رخ مي‌دهد (رجب‌زاده، 1385).
به عبارت ديگر، ابهام نقش زمانی پدید مي‌آید که روشن نباشد نقش فرد چیست، از جمله هنگامی که به روشنی معلوم نباشد که هدف از یک شغل معین یا پست بازی در ورزش چیست یا حدود مسئولیت‌های آن کدام است (دروديان و همكاران، 2013). براي مثال مي‌توان در يك اداره، به كارمندي اشاره كردكه تازه به كار مشغول شده است. او به رغم آموزش و اطلاع قبلي نسبت به وظايف نقش‌هاي خود ممكن است تا مدتي به دليل عدم اطلاع كافي از وظايف نقش خود و حقوق نقش‌هاي ديگر، نتواند به خوبي ايفاي نقش كند (رجب‌زاده، 1385). همچنين در يك تيم فوتبال، ممكن است بازيكني به رغم آشنايي با نقش‌هاي خود، به دلايل مختلف مانند بر عهده گرفتن پست جديد در بازی و عدم آگاهي از مسئوليت‌هاي نقش جديد، نتواند بر وظايف و مسئوليت‌هاي نقش جديد در زمين بازي تمرکز كند و آنها را به نحو احسن انجام دهد.
به طورکلی،‌ ابهام ممکن است از آموزش ناکافی، ارتباط ضعیف، دریغ ورزیدن عمدی از دادن اطلاعات یا تحریف عمدی اطلاعات از سوی یک همکار یا هم‌تیمی یا سرپرست ناشی ‌شود (دروديان و همكاران، 2013). بر اساس مدل نظری کان و همکاران (1964) تجربه‌‌ي ابهام نقش می‌تواند به واکنش‌های متناقض، احساس تنش، کاهش اعتماد به نفس و نارضایتی در فرد منجر شود. همچنين از طرفي ابهام نقش يكي از علل برآورده نشدن انتظارات و پيامد آن اختلاف و ناسازگاري است (رجب‌زاده، 1385).
بنابراین با توجه به تعاریف ابهام نقش می‌توان روشن نبودن نقش و حدود مسئولیت‌های فرد و عدم تمرکز بر روی وظایف نقش (به ویژه زمانی که فرد به یک گروه جدید وارد شده است و نقشی جدید را پذیرفته است) را به عنوان مهم‌ترین بخش‌های تعاريف ابهام نقش در حوزه‌های مختلف مطرح کرد.
ابهام نقش، علاوه بر اينكه موجب بروز اختلاف ميان افراد مي‌شود، با توجه به عدم وضوح حقوق و تكاليف، ممكن است از تحقق هدف مورد نظر هم جلوگيري كند؛ زيرا فرض بر اين است كه هدف در صورتي تحقق خواهد پذيرفت كه مجموعه‌اي از وظايف در نقش‌هاي مختلف انجام شود كه ناروشني آن موجب عدم انجام وظيفه از سوي ايفاكنندگان نقش‌هاي مختلف و عدم تحقق هدف به شكل مطلوب خواهد بود. با توجه به وابستگي متقابل نقش‌ها در ورزش‌های گروهی، به ويژه فوتبال، عدم آشنايي افراد با وظايف نقش خود در زمین بازی، به معناي رعايت نكردن حقوق نقش‌هاي ديگر بازیکنان است و اين امر موجب نارضايتي و اختلاف، از بین رفتن انسجام تیمی و در حالت‌هاي حاد، بروز كشمكش و دشمني بين اعضای تیم مي‌شود (رجب‌زاده، 1385).
2-2-2- مفهوم ابهام نقش در سازمان و ارتباط آن با پرخاشگری
كليه انتظارات و خواست‌هايي را كه از يك نفر از وظایف و امور كاري‌اش وجود دارد، خواه اينكه از طرف همكاران، سرپرستان، سازمان و مشتريان باشد، مي‌توان به عنوان تقاضاهاي شغلي مطرح کرد (ادیبی و همکاران، 1391). یکی از حوزه‌های مهم در تقاضاهاي شغلي ابهام نقش است. از لحاظ تاريخي اولين بحث جامع در مورد ماهيت ابهام نقش به وسيله‌ي كان و همكاران (1964)، در ارتباط با حوزه‌ي صنعتي و سازماني مطرح گرديد. آنها چارچوب مفهومي ابهام نقش را كه يك رويكرد چندبعدي را پيش مي‌برد، پيشنهاد كردن

4f/2 (42819)...